Artykuły
Demonetyzacja
Artykuły powiązane: denominacja
Demonetyzacja jest reformą walutową polegającą na odebraniu (celowo) banknotom i/lub monetom prawnego znaczenia pieniądza (wartości) i
wycofaniu ich z obiegu.
Określenie stosowane jest również w sytuacji spadku wartości obiegowego pieniądza w okresie inflacji. Wycofanie z obiegu, z powodu braku siły nabywczej, następuje naturalnie lub (zazwyczaj po pewnym czasie) decyzją banku centralnego, rządu.
Demonetyzacja przeprowadzana jest z różnych przyczyn, i często jest też dokonywana przy okazji innych reform:
- wymiana waluty starej na nową, całkowita lub częściowa. Częściowa - wymiana np. banknotów niskich nominałów na monety, lub np. banknotów o słabym poziomie zabezpieczeń na banknoty z nowocześniejszymi zabezpieczeniami. Całkowita - zamiana wszystkich banknotów i/lub monet na nowe. Wymieniane banknoty i monety przestają być prawnym środkiem płatniczym.
Proces demonetyzacji na świecie (celowy lub naturalny) dokonuje się cały czas. W Polsce ostatnia demonetyzacja miała podczas denominacji złotego przy wymianie waluty. W części krajów europejskich miała miejsce przy wymianie walut narodowych na wspólną walutę euro. W Czechach banknot o nominale 50 koron został zastąpiony monetą i wycofany z obiegu, a wcześniej zastały wycofane z obiegu monety halerzowe z powodu braku siły nabywczej
Może ona przebiegać według różnych scenariuszy, w zależności od potrzeb i sytuacji polityczno-gospodarczej danego kraju.
W scenariuszu "pozytywnym", przeprowadzana jest w sposób nie powodujący strat finansowych obywateli - kampania informacyjna, długi okres przejściowy, w którym dokonuje się wymiany starych pieniędzy na nowe, brak ograniczeń kwotowych wymiany (denominacja złotego z 1995 r.). Niektóre kraje wymieniają stare waluty na nowe bez żadnych ograniczeń czasowych lub waluty te są w dalszym ciągu akceptowalne jako prawne środki płatnicze (np. USA traktuje tak wszystkie banknoty i monety jakie zostały kiedykolwiek wyemitowane, na podstawie ustaw prawnych)
W scenariuszu "negatywnym" (zazwyczaj kraje o niestabilnej sytuacji polityczno-gospodarczej) wymiana dokonywana jest "z dnia na dzień", kampania informacyjna jest ograniczona lub nie ma jej w ogóle, obywatele mogą wymienić ograniczoną ilość waluty i/lub wymienić tylko tę, która jest w banku i/lub potrafią udokumentować źródło pozyskania - takim przykładem była reforma walutowa w Polsce w 1950 r.
Najnowszym przykładem demonetyzacji jest reforma birra przeprowadzona 14 września 2020 r. w Etiopii, mająca na celu walkę z korupcją, nielegalnym handlem, brakiem waluty w sektorze finansowym, fałszerstwami. W ciąg trzech miesięcy mają zostać wycofane z obiegu stare banknoty zastąpione nowymi o lepszych zabezpieczeniach, a najniższy nominał banknotu zostanie zastąpiony monetą. Aby dokonać wymiany, obywatele Etiopii muszą dokonać jej osobiście (z dokumentem tożsamości) w celu niedopuszczenia do wymiany nielegalnie pozyskanych środków (łapówki, nielegalny handel). W wyniku nielegalnych działań znaczna część waluty znajduje się w krajach sąsiednich. Żeby wyeliminować ich powrót do kraju, na granicach będą przeprowadzane kontrole napływu starej waluty. Do przeprowadzenia wymiany zostały zmobilizowane wszystkie siły policyjno-wojskowe kraju.
Opracowanie własne na podstawie, ogólno dostępnych źródeł prasowych, słowników i encyklopedii online.