Artykuły
Denominacja
Artykuł powiązany: demonetyzacja
W wyniku wysokiej inflacji, hiperinflacji, emitent drukuje banknoty bez przerwy i wypuszcza do obiegu coraz wyższe nominały. Monety, które są setnymi częściami i niskimi nominałami jednostki głównej przestają krążyć w obiegu ze względu na brak siły nabywczej i technicznej niemożliwości ich użycia – np., żeby zapłacić monetami o nominale 100 za produkt warty 1 000 000 trzeba się bardzo postarać i zebrać 10 000 monet. Operowanie wysokimi nominałami jest uciążliwe zarówno dla obywateli, przedsiębiorców i państwa. Dlatego, po ustabilizowaniu inflacji, bank centralny przeprowadza reformę walutową - denominację.
Jest to operacja czysto techniczna i polega na wymianie waluty o wysokich nominałach, na nową walutę o niskich nominałach, z określonym i sztywnym stosunkiem. Denominacja nie ingeruje w wartość waluty, jest tylko i wyłącznie nominalna.
Denominacji nie należy mylić z dewaluacją – która przy wymianie pieniędzy ingeruje w wartość waluty, nie ma stałego i sztywnego kursu – np. inny stosunek wymiany dla gotówki, inny stosunek wymiany środków zgromadzonych na kontach bankowych, czy ograniczona kwota, którą można wymienić. Jest obniżeniem wartości. Przy denominacji za ten sam produkt zapłacimy tyle samo w starej i nowej walucie. Przy dewaluacji za ten sam produkt zapłacimy więcej w nowej walucie – taka operacja miała miejsce w Polsce w 1950 r. Doświadczenia z tego okresu budziły realne niepokoje społeczeństwa przy denominacji złotego w 1995 r.
Denominacja oprócz pozytywnych aspektów ma też negatywne. Należy do nich zamieszanie na początku okresu przejściowego, gdy operujemy starymi i nowymi pieniędzmi (w Polsce przez 2 lata), podwójne ceny, niepokój gdy na konto wpływa jakoś dziwnie mała kwota pensji (choć w tamtych czasach niepokój pojawiał się w kasie zakładu pracy) czy automatyczne przeliczanie – ile to jest na stare? pytała często moja babcia, czy ograniczone zaufanie do nowego pieniądza. Denominacja jest też bardzo kosztowna: druk nowych pieniędzy, obsługa wymiany, przerobienie urządzeń do nowych pieniędzy, kampanie informacyjne ("Zasłoń palcem zera cztery – zyskasz złoty nowej ery"). Szacuje się, że denominacja z 1995 r., kosztowała 30 milionów nowych złotych – 300 miliardów starych złotych – koszt budowy 4 km nowej autostrady.
Podobną, do denominacji, jest operacja wymiany pieniądza na nową walutę. Taki przypadek miał miejsce w Polsce w 1924 r. Przy wymianie marek polskich na złote zastosowano denominację w stosunku: 1 800 000 mpk na 1 zł. Taki zabieg zastosowano również w krajach, które przystąpiły do strefy euro i wymieniały waluty narodowe według ustalonego, sztywnego, kursu.
Denominacja w Polsce była planowana już 1992 r., a jej założenia powstały 1989 r. Wydrukowano nowe banknoty (w Niemczech, w 1990 r.), jednak z powodu dalszych problemów gospodarczych, utrzymującej się wysokiej inflacji oraz słabego zabezpieczenia przez fałszerstwem i błędów na nowych banknotach i monetach (brak nazwy państwa, niewłaściwe godło państwowe, symbolika PRL), nie zostały one wprowadzone do obiegu. Część banknotów została puszczona na rynek kolekcjonerski, reszta zniszczona, a monety przetopione. Banknoty okresu PRL można było wymieniać na nowe do końca 2010 r.
Kilka ważniejszych dat:
17.07.1990 - ówczesny prezes NBP (Władysław Baka) informuje o rozpoczęciu prac nad projektem denominacji złotego
16.05.1991 - banknot o nominale 200 000 zł przestał być prawnym środkiem płatniczym. Rozpoczęto wycofywanie z obiegu banknotów o nominale: 10, 20, 200, 2000 i 20 000 złotych
11.05.1994 - projekt denominacji złotego przygotowany przez NBP został zaakceptowany przez Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów
7.07.1994 - Sejm uchwala Ustawę o denominacji
15.10.1994 - banknoty o nominale:
50 000, 100 000, 500 000, 1 000 000
i 2 000 000 złotych starszej wersji - nie posiadające zabezpieczeń UV - przestają być prawnymi środkami płatniczymi. Te same nominały emisji z 1993 r., posiadające zabezpieczenia UV, pozostawałały prawnymi środkami płatniczymi
21.11.1994 -
oficjalna prezentacja wizerunków nowych monet i banknotów przez ówczesną prezes NBP Hannę Gonkiewicz-Waltz
22.11.1994 - rozpoczęcie kampanii informacyjnej
1.01.1995 - banknoty 10, 20 i 50 starych złotych oraz monety starego złotego przestają być prawnym środkiem płatniczym. Do obiegu weszły monety nowego złotego oraz banknoty o nominałach 10, 20 i 50 zł. W pierwszej kolejności zastępowane były banknoty starego złotego o niskich nominałach przez nowe monety. Od tego dnia rozpoczął się także dwuletni okres przejściowy równoległego obiegu starych i nowych złotych - przez ten czas ceny były podawane w starych i nowych złotych.
1.06.1995 - do obiegu weszły nowe banknoty o nominale 100 i 200 złotych. Tak późne wejście do obiegu spowodowane było znaczą ilością starych banknotów 1 000 000 i 2 000 000 złotych w obiegu (nie były one tak sukcesywnie wymieniane jak banknoty o niskich nominałach)
1.01.1997 - banknoty starego złotego przestały być prawnym środkiem płatniczym. Możne je było wymieniać na nowe złote tylko w NBP i w innych bankach.
31.12.2010 - ostatni dzień w którym można było wymienić stare złote na nowe. NBP szacuje, że do 31.12.2009, nie zostało wymienionych 8 283 400 monet i banknotów na sumę 174 800 000 nowych złotych.
Denominacja na świecie
Denominacja złotego
Denominacja złotego w 1995 r. w stosunku: 10 000:1
Banknoty zostały wydrukowane w Wielkiej Brytanii przez firmę Thomas De La Rue & Company; monety wyprodukowała Mennica Państwowa
Przedstawiono pierwsze wersje banknotów starej i nowej emisji. Odmiany emisji z 1993 r. z zabezpieczeniami UV pominięto. Skala niezachowana
- źródło grafik: NBP, banknote.ws
jednakowy rozmiar
różne rozmiary
wymiana na banknoty i monety możliwa po zebraniu kwoty
100 zł i jej wielokrotności
100 zł i jej wielokrotności
100 zł i jej wielokrotności
Była planowana emisja nominału 5 000 000, ale ze względu na przeprowadzaną denominację oraz wysoką inflację nie doszła do skutku. Projekt powstał w 1992 r., a w 2006 r. PWPW wydała go w formie kolekcjonerskiego reprintu z datą 12 maja 1995 r. Projekt ten został też wykorzystany w banknocie kolekcjonerskim wyemitowanym przez NBP
Projekt/replika Banknot kolekcjonerski
16.01.2014
W latach 90 XX w. były prowadzone próby przeddenominacyjne na banknotach PRL. Miały to być naklejane bądź wtapiane elementy holograficzne w kształcie koła i pasków. Okrągłe hologramy były umieszczane na przedniej stronie banknotów a paski, w pozycji pionowej, po prawej stronie banknotu na tylnej lub przedniej stronie. Prawdopodobnie, na hologramach okrągłych miał widnieć nowy nominał w postaci cyfrowej, a na paskach oznaczenie słowne. Próby zostały wykonane przez drukarnię we Francji, a w Polsce przez PWPW S.A.
- za: Czesław Miłczak "Banknoty polskie i wzory"; Tom 1 i 2; Warszawa 2012
Okrągłe hologramy znane są w czterech wersjach, bez nominałów
- za: Czesław Miłczak "Cennik banknotów polskich"; wydanie XIII; Warszawa 2020Znane są techniczne banknoty o nominałach:
50, 100, 200, 500, 1000, 5000 i 10 000 zł
Opracowanie na podstawie:
Czesław Miłczak "Banknoty polskie i wzory"; Tom 1 i 2; Warszawa 2012
Czesław Miłczak "Cennik banknotów polskich"; wydanie XIII; Warszawa 2020
Banknoteka, Nr 10, II kwartał 2017 r.
Portal Edukacji Ekonomicznej NBP
pl.wikipedi/denominacja
pl.wikipedia/dewaluacja
pl.wikipedia/Denominacja w 1995 roku
en.wikipedia